قلعه کنگلو بر فراز دره آرام آرام و در شکاف بخشی از رشته کوه البرز در سوادکوه قرار دارد. سایه بال‌هایش مانند بازوهایی است که می‌خواهند همه چیز را به پشتوانه بگیرند و مانعی برای جلوگیری از رانش باشند. از هسته مرکزی قلعه. ما در مورد قلعه کنگلو صحبت می کنیم. قلعه ای که یک هسته مرکزی و دو بازو دارد و شکل عقاب را در ذهن همه تداعی می کند. این قلعه در استتار طبیعی بر فراز دره باستانی آرام و در شکاف بخشی از رشته کوه البرز در سوادکوه قرار دارد و یکی از دلایل گم شدن و نجات آن از هجوم بیگانگان و غارتگران همین است. قلعه کنگلو در میان قلعه ها و استحکامات دفاعی ایران دارای نقشه منحصر به فردی است که با استفاده از تکنیک های بومی البرز ساخته شده و دارای معماری اشکانی- ساسانی است. شکل طاق های این قلعه با قلعه غار اسپهبد خورشید در همین منطقه و قلعه دختر فیروزآباد، کاخ سروستان و مجموعه تخت سلیمان در سایر نقاط ایران قابل مقایسه است.
قلعه کنگلو در میان قلعه‌ها و استحکامات دفاعی ایران نقشه‌ای منحصر به فرد دارد. سامان توفیق ناظر پروژه ملی غار-قلعه ملی اسپهباد خورشید در تشریح وضعیت قلعه کنگلو در جمع خبرنگاران گفت: قلعه کنگلو در جنوب رشته کوه «خرو رو» به ارتفاع سه هزار نفر است. 620 متر است اما بومیان به این منطقه چکل می گویند که به معنای کوه و صخره دست نیافتنی است.یکی از جذابیت های این قلعه وجود سازه های مربع شکل و بقایای شبانه روزی است که نشان می دهد در آن زمان از این امکانات برای ذخیره آب و مایعات استفاده می شده است. همچنین در اطراف قلعه و با کاوش های باستان شناسی، مقبره هایی مربوط به عصر آهن و دوره ساسانی به دست آمده است. دژی ساخته شده از سنگ و گچ بری در مورد معماری قلعه کنگلو نیز می گوید: «این قلعه متعلق به دوره ساسانیان است و مصالح به کار رفته در آن از سنگ و گچ نیمه خرد شده است که گواه محکمی بر این گفته است. اندود گچ بری با خاک حاوی اکسید آهن به قلعه کنگلو ظاهری مایل به قرمز بخشیده است که البته در دهه اخیر به دلیل تغییرات آب و هوایی و دخالت انسان با طبیعت و آب و هوا رخ داده است و منطقه از این سرخی کمی تغییر کرده است.این باستان شناس در پاسخ به این سوال که آیا در حین کاوش ها به اکتشافات خاصی برخورد کرده است، می گوید: انگشتری از جواهرات پیدا شد که کلمه فرهی به معنای شادی روی آن به وضوح نمایان بود و نکته جالب دیگر اینکه خط بالای قلعه کنگلو دقیقاً در وسط رشته کوه «خرو نرو» قرار دارد و با توجه به نقشه و شکل خاص این قلعه، گمان می‌رود که این منطقه برای کاربردهای نجومی و تحقیقات اخترشناسان و محققان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.”
قلعه کنگلو یکی از دورافتاده ترین و پر رونق ترین قلعه های سوادکوه است. کنگلو به معنای زنبور عسل است. کنگلو در مورد علت نامگذاری این قلعه می افزاید: “کنگلو در زبان مازندرانی با نام کنگلی نیز شناخته می شود و کنگلی در زبان مازندرانی به آن زنبور می گویند. مازندرانی زبان، و شاید به این دلیل که کندو است. زنبور عسل همیشه یادآور و الهام‌بخش دژ و قلعه است، قلعه کنگلو نیز به آن تشبیه شده و به آن نامگذاری شده است.» وی ادامه می‌دهد: «همچنین کلمه لی یا لو در زبان مازندرانی به معنای غار یا گل است. مانند نام غارهای Leopard، Dioli. ، زلی و که در البرز دیده می شود.» از اریم تا شهریار، این محقق به موقعیت قلعه کنگلو در دره آریم اشاره می کند و می گوید: «به نام آریم، شهر آرام خصوت را در جغرافیای جغرافیایی می یابیم. متون که ریشه ساسانی دارد و در کوه قارن قرار دارد. قلعه کنگلو در استان مازندران یکی از آثار باشکوه و منحصر به فرد ایران، قلعه کنگلو به شمار می رود. عقاب مازندران در قرن سوم که اعراب القرن را فتح کردند، حکومت این کوه به شهریار باوندی واگذار شد و نام کوه به شهریارکوه تغییر یافت.این باستان شناس با اشاره به پرونده مرمت قلعه کنگلو در اوایل دهه 90 نیز تاکید می کند: در حال حاضر شکاف طولی در برج مرکزی آن ایجاد شده که متأسفانه به دلیل برداشتن داربست فلزی حافظ اثر است. تا همین اواخر، با کوچکترین رانش و زلزله، خطر سقوط، این معماری منحصر به فرد را تهدید می کند.«قلعه کنگلو و قلعه اسپهباد خورشید در استان مازندران از آثار باشکوه و کم نظیر ایران به شمار می رود، اما متأسفانه به دلیل بی توجهی و عدم نگهداری و مرمت، این آثار در معرض تهدید و تخریب قرار می گیرند.
