آداب و سنن ملایر مردم مالایی در روزهای مختلف سال مالایی شهری تاریخی در غرب ایران، مرکز شهرستان مالایی و دومین شهر بزرگ (از نظر جمعیت) در استان همدان است. قدمت طولانی ملایر از زمان آریایی ها منجر به ایجاد فرهنگ غنی و آداب و رسوم جالب در ملایر شده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. “به معنی خانه و “آگار” به معنای آتش است، بنابراین ملایر را می توان سرزمین آتش تعریف کرد، وجود آتشکده ها، قلعه ها و کوه هایی که در آنها آتش روشن شده می تواند دلیل منطقی باشد، اما برخی نیز معتقدند “دیروز” برگرفته از آریایی‌ها است و ملایر را سرزمین آریایی‌ها می‌دانند. شمال غربی ملایر شامل آتشکده و قلعه‌ای سه طبقه باستانی منسوب به مادها، هخامنشیان و ساسانیان است که قدمت طولانی این شهر را ثابت می‌کند.
عکسی از تپه و ارگ نوشیجان در ملایر، در حال حاضر این شهر دارای امکانات حمل و نقل (ترمینال مسافربری، راه آهن و فرودگاه ولیعصر)، مراکز آموزش عالی، بیمارستان ها و مراکز درمانی، حوزه های علمیه، موزه ها، اماکن ورزشی و سایر امکانات لازم می باشد. و آب و هوای آن بسیار تمیزتر از شهرهای بزرگ استزبان و گویش مردم مالایی دایره المعارف ایرانیکا زبان مردم مالایی را لری و لکی معرفی کرده است. گویش مردم این منطقه ملایر است که شباهت های زیادی با لری و گویش همدانی دارد و فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را نزدیک به فارسی میانه می داند و توسط دایره المعارف ملایر به عنوان یک گویش ارائه شده است. ادامه زبان معادی . . در این شهر دوازده شیعه، اما اقلیت های مذهبی نیز وجود دارند. در گذشته تعداد زیادی از یهودیان در ملایر زندگی می کردند که پس از انقلاب اسلامی مهاجرت کردند. علاوه بر این، چهار شهرک و کلیسا ارمنی در ملایر وجود داشت که تنها ویرانه هایی از آنها باقی مانده است. این کلیساها عبارتند از: کلیسای مریم مقدس در منطقه آناوش کلیسای سنت استپانوس در قاسم آباد کلیسای سنت سرکیس در ملایر کلیسای مریم مقدس در شروین آداب و رسوم و سنت های مردم ملایر فرهنگ ملایر بسیار شبیه به د لرها، اما مانند سایر شهرهای ایران، پس از ورود اسلام، این کاربردها و آداب و رسوم با دین اسلام تلفیق شده است.از مهمترین آداب و رسوم ملایر می توان به جشن های باشکوه نوروز، شب یلدا و … اشاره کرد.امروزه به دلایل مختلف کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. علاوه بر این، کشاورزی و صنایع دستی در میان فرهنگ مردم مالایی رایج است و بسیاری از آنها به بافندگی، قالی بافی، قالیبافی، منبت کاری در زمینه صنایع دستی مشغول هستند. از مهم ترین آداب و رسوم مردم این منطقه می توان به موارد زیر اشاره کرد: – آداب و رسوم مربوط به عید نوروز 
آداب و رسوم نوروزی زیادی در این شهر وجود دارد که مردم آن سعی در زنده نگه داشتن آنها دارند. از جمله این آداب و رسوم می توان به قاشق زنی، کوسه سفالی، فالگوش، فال روز چهارشنبه سوری، موسیقی و رقص بومی، حاجی فیروز، رسم تعویض لباس کهنه و نو و… اشاره کرد. خلق و خوی متفاوتی دارند. حاجی فیروز اغلب ترانه هایی از این قبیل می خواند: «حاجی فیروز، یک روز در سال، حاجی فیروز آمده، آتیش افروز آمده است». در کوچه پس کوچه های شهر نوید رسیدن بهار را می دهد و برای مردم شادی می آورد. در قدیم تنقلات مورد نیاز مردم به صورت خودکفا در مناطق اطراف کشت و برداشت می شد و برای شب عید غذاهایی مانند پلو خورشت، رشته پلو یا آش سبزی تهیه می شد.برخی از این آداب و رسوم دیگر عبارتند از: قاشق خوری برای عید در ملایر قاشق خوری یکی از سنت های دیرینه ایران است که هنوز در ملایر و بسیاری از روستاهای این شهرستان پابرجاست.در این سنت مردم با صورت های پوشیده و پنهان به درب اهالی محل می رفتند و پس از کوبیدن در می گفتند: من از عروسی آمده ام و برای شما سلامتی آورده ام. سپس صاحب خانه آن را باز کرد و به او هدیه داد 
ساخت رسمی باستانی قاشق در ملایرا این رسم نمونه ای از پذیرایی از فراهرها (فرشتگان کوچک ذکر شده در دین زرتشتی) و بسیاری از غذاها و آجیل های مختلف است. آنها در خانه خود برای پذیرایی از این مهمانان آماده می شدند. علت اینکه مردم صورت خود را می پوشانند و ناشناس می مانند این است که عصبانیت ها پنهان و نامحسوس است و آجیل های دریافتی را برایشان به فال نیک گرفتند و لباس هایی را که دیگر نیازی ندارند می دهند تا مردم را خالی و خالی کنند کمی کمک کنید. که نشانه دوستی متقابل است، در این روز مورد استقبال ویژه قرار می گیرد.به این ترتیب که ابتدا هر فرد مهره، دکمه یا شی کوچکی را برای خود انتخاب می کند و آن را در دیگ کوچک پارچ مانندی به نام قفله می ریزد.سپس شب چهارشنبه در خانه همسایه ملاقات می کنند و در کنار تفریحات دیگر از کوزه فال می گیرند. در این روز کودکی نابالغ مهره هایی می کشد و قبل از کشیدن هر مهره شعری می خوانند که نیت صاحب مهره را بر اساس آن شعر تفسیر می کند. سپس سخنان رهگذر اول را پاسخ نیت خود می دانند. نوع دیگری از این رسم نیز وجود دارد که افراد ابتدا کلیدی را به عنوان نماد باز شدن پا می گذارند و سپس به نیات و فال گوش می دهند و از خدایان می خواهند که درهای قفل شده زندگی خود را با کلید زیر پای خود باز کنند. آداب و رسوم مردم ملایر برای ازدواج مانند بسیاری از شهرستان های ملایر، جوانی که قصد ازدواج دارد ابتدا مادرش را واسطه می کند. پس از آن، مادر با پدر و مادر دختر مورد نظر تماس می گیرد و مراسمی به نام روز بین دختر برگزار می شود که طی آن تاریخ ازدواج مشخص می شود.این مراسم تا حدودی به آداب و رسوم عمومی کشور شباهت دارد و مراسمی به نام های «شیرینی خوردن و تعیین مهریه»، «عقد» و «پاگشا»، «مراسم راهنمایان شکار»، «جهل نشان»، «لنگری» خوران، حنا بندان و عروس باران اجرا می شود- آداب و رسوم مردم ملایر در ماه رمضان
آداب و رسوم مردم ملایر در ماه رمضان از جمله آداب و رسوم مهمی که قبل از ماه شعبان و فرا رسیدن ماه رمضان اتفاق می افتد، این نظافت در مساجد در این زمان مردم فرش های مسجد را می شویند و غبارروبی و سایر نقاط را تمیز می کنند و از جمله غذاهای پر مصرف روزه داران می توان به آش تشر و آماج، مشکوفی و فرنی، کوفته زیره، رنگینا و … اشاره کرد. است. همچنین عده ای نذر می کنند و برای ادای آن بسته های مشکل گشای آجیل تهیه می کنند و بعد از نماز بین مؤمنان تقسیم می کنند.
